Samo dve vojvođanske opštine imale su u 2022. godini program korišćenja novca od naknada za seču šume. Samo jedna ima višegodišnji plan pošumljavanja, dok 25 njih nije planiralo da poveća površine pod šumom. Samo 8 njih je u 2021. godini sadilo poljozaštitne pojaseve sa malim iznosima novca.

Za korišćenje šume i promenu namene šumskog zemljišta plaćaju se naknade. Tako onaj ko seče šumu plaća 3% od vrednosti posečenog drveta. Od toga 70% dobija pokrajina, a 30% opština na čijoj je teritoriji šuma. Zakonom je propisano da se novac od ovih naknada koristi kroz pokrajinski i lokalne fondove za šume.

U poslednjih osam godina je više od dve trećine vojvođanskih opština i gradova imalo prihode od ovih naknada. Ubedljivo najviši prihodi su redovno beleženi u Šidu, Novom Sadu, Rumi, Pećincima, Sremskoj Mitrovici, Somboru, gde su najveće površine pod šumama i gde ima najviše seče. Tamo gde nema šuma, nema ni prihoda od seče, ili su oni vrlo niski. U 2021. godini je 39 od 45 opština i gradova imalo prihode od naknada, a od toga njih 31 prihode veće od 100.000 dinara. Tako opštine sa najvećim nedostatkom šuma imaju najmanje novca za pošumljavanje, što upućuje na zaključak da se ove razlike mogu izjednačiti jedino kroz pokrajinski Fond za šume.

Novac od naknada za seču šume opštine ne troše na pošumljavanje

U poslednjih osam godina, zbirni prihodi vojvođanskih opština u gradova od ovih naknada iznosili su oko 337 miliona dinara. Ovaj novac nije utrošen namenski, jer je samo Opština Kovin imala propisani godišnji program korišćenja ovih sredstava za 2019, 2020. i 2021. godinu, dok su u 2022. godini program imale dve opštine, Kovin i Beočin. Ali čak ni Opština Kovin nije sprovodila ovaj program, jer u izveštajima za sve godine stoji da „sredstva od naknada nisu utrošena“. Sve ostale opštine nisu ni imale ove programe, te je novac od naknada završio za druge budžetske potrebe.

Vojvođanske opštine i gradovi nemaju ni višegodišnje operativne planove pošumljavanja. Njihovo usvajanje zakonom nije obavezno, ali bez njih smisleno pošumljavanje nije moguće. Ovakvu vrstu dokumenta je u 2022. godini imala jedino Opština Srbobran, koja inače spada u najmanje šumovite u Vojvodini, te je postojanje ovog dokumenta potpuno opravdano i može služiti kao primer. Nepostojanje planova možda je jedan od razloga što se opštine gotovo ne javljaju na konkurse za pošumljavanje koje raspisuje Fond za šume AP Vojvodine.

Problem nepostojanja planova pošumljavanja može se rešiti izmenama Zakona o šumama, kojima bi se opštine i gradovi obavezali da ih do određenog roka izrade. Kroz izradu planova izdvojile bi se konkretne površine za pošumljavanje i rešili imovinski odnosi, odlučilo bi se koje vrste će se saditi, ko će brinuti o šumi nakon sadnje, koliko će sve koštati. Izrada planova i kasnije njihovo sprovođenje delom bi se platilo iz pokrajinskog Fonda za šume, a delom iz lokalnog budžeta.

Pokrajina i opštine neambiciozni u planiranju pošumljavanja

Prostornim planom AP Vojvodine, koji je usvojen za period 2011–2020. godine, pošumljavanje je planirano na 1200 hektara godišnje, kao i osnivanje zaštitnih pojaseva na 800 kilometara takođe godišnje. U nacrtu novog plana za period 2021–2035. godine, koji je u proceduri usvajanja, nisu dati rezultati pošumljavanja iz prethodnog plana, niti plan očekivane pošumljenosti do kraja perioda (2035).

Sve opštine i gradovi u AP Vojvodini imaju lokalne prostorne planove, koji su usvojeni u periodu od 2006. do 2014. godine. U svim planovima date su površine šuma i šumskog zemljišta, kao i očekivana površina do isteka plana. Podaci datiraju iz perioda od 1992. do 2009. godine. Po ovim podacima, u AP Vojvodini ima 150,5 hiljada hektara šuma i šumskog zemljišta. Do 2025–2030, kada planovi ističu, planirano je da bude 160,2 hiljade hektara, što je za samo 9,7 hiljada hektara više. Čak 25 od 45 opština i gradova uopšte nije planiralo povećanje površine šuma i šumskog zemljišta, ili je to povećanje minimalno (ispod 3 odsto).

Podaci iz Programa razvoja šumarstva AP Vojvodine (2013) odstupaju od podataka iz lokalnih prostornih planova i prikazani su na dva načina – kao površina šuma i šumskog zemljišta po katastru i kao površina obrasla šumom po osnovama gazdovanja. U nijednoj opštini podaci se ne poklapaju. Po katastru ima 151 hiljada hektara šuma i šumskog zemljišta, a po osnovama gazdovanja 140 hiljada hektara obraslih šumom. Očekivana obraslost šumom do 2022. godine planirana je na 157,8 hiljada hektara. Ni republička Uprava za šume ni Pokrajinski sekretarijat za poljoprivredu i šumarstvo nemaju podatke o trenutnoj šumovitosti po opštinama, tako da se ne može utvrditi šta je od planiranog zaista i ostvareno.

Odricanjem od poljoprivrednog zemljišta do šuma

Lokalne samouprave koje su u prostornim planovima planirale povećanje površine pod šumama, činile su to na račun smanjenja površine državnog poljoprivrednog zemljišta. Ali se planirano u praksi ne sprovodi. Iako je ovo zemljište gotovo jedina površina na raspolaganju, ne postoji volja da se ono i izdvoji za pošumljavanje, jer se tako gube prihodi od zakupa. Zabeleženo je više slučajeva da opština odredi neku parcelu za pošumljavanje, a onda posle nekoliko godina istu površinu izda u zakup, pa zakupac sadnice preore ili uništi.

Programom zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, koji se sprovodi novcem od zakupa državnog zemljišta, jedna od zakonom propisanih mera je podizanje poljozaštitnih pojaseva. Međutim, vojvođanske opštine i gradovi se uglavnom ne odlučuju da podižu ove pojaseve. Malo je onih koji planiraju, a još manje onih koji sprovode ovu aktivnost. I iznosi utrošenog novca su minimalni, najčešće ispod milion dinara, i svake godine su sve manji. U 2016. godini samo 11 od 45 opština i gradova je za podizanje pojaseva potrošilo oko 49 miliona dinara, da bi u 2021. godini ovo spalo na osam opština sa oko 23 miliona dinara. Od toga gotovo polovina je potrošena samo u Gradu Pančevu. Osim iznosa novca, u izveštajima nema podataka o površinama, ni posađenim vrstama.

Do rešenja se može doći izmenama Zakona poljoprivrednom zemljištu, kojima treba obavezati opštine i gradove da izdvoje određeni procenat državnog poljoprivrednog zemljišta za pošumljavanje i podizanje vetrozaštitnih pojaseva, u odgovarajućem kvalitetu, kao i sankciju ukoliko se ova obaveza ne ispuni.

„Značajan broj lokalnih samouprava na teritoriji Vojvodine nije sposoban da organizuje pošumljavanje, ili ih to uopšte ne zanima“ – izjavio je 2020. godine Igor Mirović, predsednik Pokrajinske vlade, tokom obraćanja novinarima u Skupštini AP Vojvodine. Rezultati istraživanja to potvrđuju. Zato bi glavni impuls za unapređenje stanja morao doći iz Pokrajinske vlade, kroz delotvoran Fond za šume.

Projekat “Pošumimo Vojvodinu – Platforma za učešće javnosti u odlučivanju o javnim politikama zaštite prirode i pošumljavanju u AP Vojvodini” sprovode Ekološki centar “Stanište” (Vršac), Udruženje za zaštitu šuma (Novi Sad), Pokret gorana Sombor i Udruženje “Zeleni most” (Banatski Brestovac).