Nepostojanje poljozaštitnih pojaseva, zaštitnog i vanšumskog zelenila – visoko je rangirana razvojna slabost u Prostornom planu AP Vojvodine za period 2011– 2020. U istom dokumentu, da bi se stanje poboljšalo, planirano je osnivanje zaštitnih pojaseva na 800 kilometara godišnje. Istraživanje mreže Pošumimo Vojvodinu, pokazuje da su lokalne i pokrajinske vlasti u periodu 2014 –2023 činile izuzetno malo da se planirano ostvari.

Polovina, ili 22 OD 45 OPŠTINA I GRADOVA U VOJVODINI, u poslednjih deset godina nikada nije finansirala podizanje vetrozaštitnih pojaseva. Ni većina od ostale 23 lokalne samouprave nije se naročito potrudila. Najčešće se sadnja sprovodila samo u jednoj, dve, ili tri od 10 godina.

Jedino je PANČEVO TOKOM CELOG PERIODA imalo ovu meru, a Sombor u devet godina.

Opštine i gradovi u AP Vojvodini koji su sprovodili i finansirali meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva u periodu 2014– 2023:

Posmatrano po godinama, najviše opština i gradova je sadilo pojaseve 2017. godine, njih 15, ili trećina, a najmanje 2022. godine, tek njih 7, ili oko 15%. Prosečno tek SVAKA PETA OPŠTINA U VOJVODINI novac od zakupa zemljišta ulaže u vetrozaštitne pojaseve, sa trendom smanjenja ovog broja poslednjih godina.

Po podacima do kojih se može doći, u AP Vojvodini je polovinom prošle decenije postojalo samo oko 450 hektara zaštitnih pojaseva i zasada, od čega je oko 40% bilo očuvano, a ostalo proređeno, zapušteno, ili degradirano. Verovatno je sadašnje stanje još nepovoljnije. Zakonom o poljoprivrednom zemljištu je propisano da se novac od zakupa državnog zemljišta ulaže u mere zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, u koje, između ostalog, spada i podizanje vetrozaštitnih pojaseva. Međutim, ova mera se u Vojvodini retko gde i kada sprovodi i finansira.

Opštine i gradovi sistemski zanemaruju vetrozaštitu

Za 10 godina su opštine i gradovi zbirno u vetrozaštitne pojaseve uložili oko 348 miliona dinara. Međutim, značajne iznose uložili su samo Pančevo (130 miliona dinara, ili oko 37% od ukupno utrošenog iznosa za sve opštine), te Sombor (51 milion dinara, ili oko 15% ukupnog iznosa). Ova dva grada uložila su VIŠE OD SVIH OSTALIH OPŠTINA I GRADOVA ZAJEDNO.

Pored sve manjeg broja opština i gradova koje podižu pojaseve, u ovu meru se ulaže i sve manje novca. Najviše u 2015. godini – 72,8 miliona dinara zbirno za sve opštine i gradove, najmanje u 2023. godini – 16,3 MILIONA DINARA.

Sve je manji i postotak novca koji se ulaže u podizanje vetrozaštitnih pojaseva, u odnosu na iznose kojima se finansiraju ostale mere zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta. U 2016. godini, u vetrozaštitu je uloženo 3,4% od ukupnog iznosa za sve mere, dok je u 2023. ULOŽENO 0,95%. To ukazuje da je na delu sistemsko zanemarivanje podizanja vetrozaštitnih pojaseva.

Pokrajina ne finansira podizanje vetrozaštitnih pojaseva

Po izveštajima o sprovođenju pokrajinskog programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, AP Vojvodina nije finansirala podizanje ovih pojaseva u periodu 2014–2023, niti je raspisivala takve konkurse.

U AP Vojvodini su, takođe, poslednjih godina značajno opali iznosi uloženi u zaštitu i uređenje, a znatno PORASLI ZA MERE KORIŠĆENJA poljoprivrednog zemljišta. U 2015. godini, troškovi za mere korišćenja zemljišta činili su 25% od ukupnih izdataka za sve mere, da bi u periodu 2017–2022. na ove mere trošeno između 42% i 48%. Najviše za izgradnju, rekonstrukciju, sanaciju i nabavku opreme za navodnjavanje, zatim za konstrukciju i opremanje za proizvodnju u plastenicima, kao i za nabavku opreme za zaštitu voćnjaka i vinograda od vremenskih nepogoda. Korisnici novca za ove mere su poljoprivredna gazdinstva.

Ne sporeći značaj ovih mera, ipak se radi o ulaganju u privatnu imovinu malog broja korisnika, a ne u javni interes. Težište politike moralo bi biti sprovođenje mera od opšteg interesa zajednice. Zato bi u pokrajinski program zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta trebalo uvrstiti sufinansiranje podizanja vetrozaštitnih pojaseva u značajnim iznosima, kao i u ostale mere zaštite i uređenja, a smanjiti iznose namenjene za mere korišćenja zemljišta.

Konkursi Ministarstva zaštite životne sredine

Ministarstvo zaštite životne sredine svake godine raspisuje javne konkurse za pošumljavanje degradiranih površina, zaštićenih područja prirode, gradskih parkova, javnih površina i podizanje vetrozaštitnih pojaseva.

U periodu 2022–2024, dodeljena su sredstva I OPŠTINAMA I GRADOVIMA U AP VOJVODINI, između ostalog i za vetrozaštitne pojaseve. Podržano je između 15 i 18 opština i gradova godišnje, sa između 46 i 84 miliona dinara, zbirno za sve mere i sve opštine i gradove.

Ne dovodeći u pitanje važnost inicijative Ministarstva da doprinese unapređenju stanja, značajan deo podržanih aktivnosti je, ipak, u nadležnosti Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, jer se radi o merama razvoja proizvodnih funkcija šuma i upravljanja zemljištem. Pre ovih konkursa, bilo je potrebno da se zakonima o šumama, i o zaštiti prirode, propiše da u zaštićenim područjima prirode prioritet imaju ekološke i zaštitne, a ne proizvodna funkcija šuma, koja se ogleda u intenzivnoj komercijalnoj seči. Takođe i Zakonom o ministarstvima detaljnije opisati i bolje razdvojiti nadležnosti između ova dva ministarstva.

PREGLED IZNOSA NOVCA za podizanje vetrozaštitnih pojaseva za svaku lokalnu samoupravu u AP Vojvodini i svaku godinu u periodu 2014–2023.

Vetrozaštitni pojasevi imaju mnogo korisnih funkcija, a među najvažnije svakako su te da sprečavaju efekte erozije dejstvom vetra, raznošenje zemljišta i nanošenje materijala na plodno zemljište, smanjuju isparavanje vode iz zemljišta i useva, snižavaju temperaturu i čuvaju vlažnost zemljišta, ublažavaju efekte suše i poplave, povećavaju kvalitet zemljišta, pružaju utočište za ptice i insekte.

Nalazi istraživanja:

• Iznos novca koji se ulaže u podizanje vetrozaštitnih pojaseva je nizak i smanjuje se tokom godina – sa 72,8 miliona dinara u 2015, na 16,3 miliona dinara u 2023, zbirno za sve opštine i gradove i AP Vojvodini.
• Broj opština i gradova koje podižu vetrozaštitne pojaseve je nizak i smanjuje se tokom godina – sa 15 opština i gradova u 2017, na 7 u 2022. Prosečno tek svaka peta opština u AP Vojvodini novac od zakupa zemljišta ulaže u vetrozaštitne pojaseve.
• 22 od 45 opština i gradova u Vojvodini, u poslednjih 10 godina nikada nisu finansirale meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva.
• Postotak koji se od ukupnih izdataka za sve mere u vezi poljoprivrednog zemljišta ulaže u meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva je nizak i smanjuje se tokom godina – sa 3,4% u 2015, na 0,95% u 2023. godini. To ukazuje na sistemsko zanemarivanje vetrozaštite.
• Godišnji izveštaji o korišćenju novca od zakupa zemljišta sadrže samo iznos novca koji je planiran i utrošen na sprovođenje mere, ali ne i učinke – koliko kilometara/hektara pojaseva je podignuto, koliko još treba da se podigne, kakvi su rezultati sprovođenja mere. Na osnovu izveštaja nije moguće pratiti ispunjenje ciljeva iz Prostornog plana APV.
• AP Vojvodina kroz svoje godišnje programe zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, u periodu 2014–2023. nije finansirala meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva.

Preporuke za unapređenje stanja:

Istraživanje ukazuje da su opštine i gradovi u Vojvodini vrlo slabo zainteresovani za podizanje vetrozaštitnih pojaseva, tako da se samoinicijativno poboljšanje stanja ne može očekivati od lokalnih vlasti. Za takvu promenu Pokrajinski sekretarijat za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo mora dati odlučan podsticaj, na šta ukazuje primer konkursa Ministarstva zaštite životne sredine. Predlažemo da se u okviru programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta AP Vojvodine za 2025. godinu uvrste nove mere:

• Sufinansiranje izrade planova podizanja vetrozaštitnih pojaseva i sufinansiranje podizanja vetrozaštitnih pojaseva.
• U okviru pomenutog programa mogu se smanjiti izdaci za mere korišćenja, a povećati za mere zaštite poljoprivrednog zemljišta.

Pokrajinski sekretarijat, takođe, u okviru svojih nadležnosti može sprovesti, ili kod drugih državnih organa inicirati sprovođenje drugih mera, kao što su rešavanje imovinsko-pravnih i katastarskih problema na zemljištu i izdvajanje zemljišta za podizanje vetrozaštitnih pojaseva, rešavanje pitanja negovanja, upravljanja/gazdovanja nakon sadnje, komasacija, kao i saradnja sa drugim sektorima i zainteresovanim stranama (saobraćaj – JP „Putevi Srbije“, udruženja lovaca, ribolovaca, pčelara…).