Nepostojanje poljozaštitnih pojaseva, zaštitnog i vanšumskog zelenila – visoko je rangirana razvojna slabost u Prostornom planu AP Vojvodine za period 2011– 2020. U istom dokumentu, da bi se stanje poboljšalo, planirano je osnivanje zaštitnih pojaseva na 800 kilometara godišnje. Istraživanje mreže Pošumimo Vojvodinu, pokazuje da su lokalne i pokrajinske vlasti u periodu 2014 –2023 činile izuzetno malo da se planirano ostvari.
Polovina, ili 22 OD 45 OPŠTINA I GRADOVA U VOJVODINI, u poslednjih deset godina nikada nije finansirala podizanje vetrozaštitnih pojaseva. Ni većina od ostale 23 lokalne samouprave nije se naročito potrudila. Najčešće se sadnja sprovodila samo u jednoj, dve, ili tri od 10 godina.
Jedino je PANČEVO TOKOM CELOG PERIODA imalo ovu meru, a Sombor u devet godina.
Opštine i gradovi u AP Vojvodini koji su sprovodili i finansirali meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva u periodu 2014– 2023:
Posmatrano po godinama, najviše opština i gradova je sadilo pojaseve 2017. godine, njih 15, ili trećina, a najmanje 2022. godine, tek njih 7, ili oko 15%. Prosečno tek SVAKA PETA OPŠTINA U VOJVODINI novac od zakupa zemljišta ulaže u vetrozaštitne pojaseve, sa trendom smanjenja ovog broja poslednjih godina.
Po podacima do kojih se može doći, u AP Vojvodini je polovinom prošle decenije postojalo samo oko 450 hektara zaštitnih pojaseva i zasada, od čega je oko 40% bilo očuvano, a ostalo proređeno, zapušteno, ili degradirano. Verovatno je sadašnje stanje još nepovoljnije. Zakonom o poljoprivrednom zemljištu je propisano da se novac od zakupa državnog zemljišta ulaže u mere zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, u koje, između ostalog, spada i podizanje vetrozaštitnih pojaseva. Međutim, ova mera se u Vojvodini retko gde i kada sprovodi i finansira.
Opštine i gradovi sistemski zanemaruju vetrozaštitu
Za 10 godina su opštine i gradovi zbirno u vetrozaštitne pojaseve uložili oko 348 miliona dinara. Međutim, značajne iznose uložili su samo Pančevo (130 miliona dinara, ili oko 37% od ukupno utrošenog iznosa za sve opštine), te Sombor (51 milion dinara, ili oko 15% ukupnog iznosa). Ova dva grada uložila su VIŠE OD SVIH OSTALIH OPŠTINA I GRADOVA ZAJEDNO.
Pored sve manjeg broja opština i gradova koje podižu pojaseve, u ovu meru se ulaže i sve manje novca. Najviše u 2015. godini – 72,8 miliona dinara zbirno za sve opštine i gradove, najmanje u 2023. godini – 16,3 MILIONA DINARA.
Sve je manji i postotak novca koji se ulaže u podizanje vetrozaštitnih pojaseva, u odnosu na iznose kojima se finansiraju ostale mere zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta. U 2016. godini, u vetrozaštitu je uloženo 3,4% od ukupnog iznosa za sve mere, dok je u 2023. ULOŽENO 0,95%. To ukazuje da je na delu sistemsko zanemarivanje podizanja vetrozaštitnih pojaseva.
Pokrajina ne finansira podizanje vetrozaštitnih pojaseva
Po izveštajima o sprovođenju pokrajinskog programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, AP Vojvodina nije finansirala podizanje ovih pojaseva u periodu 2014–2023, niti je raspisivala takve konkurse.
U AP Vojvodini su, takođe, poslednjih godina značajno opali iznosi uloženi u zaštitu i uređenje, a znatno PORASLI ZA MERE KORIŠĆENJA poljoprivrednog zemljišta. U 2015. godini, troškovi za mere korišćenja zemljišta činili su 25% od ukupnih izdataka za sve mere, da bi u periodu 2017–2022. na ove mere trošeno između 42% i 48%. Najviše za izgradnju, rekonstrukciju, sanaciju i nabavku opreme za navodnjavanje, zatim za konstrukciju i opremanje za proizvodnju u plastenicima, kao i za nabavku opreme za zaštitu voćnjaka i vinograda od vremenskih nepogoda. Korisnici novca za ove mere su poljoprivredna gazdinstva.
Ne sporeći značaj ovih mera, ipak se radi o ulaganju u privatnu imovinu malog broja korisnika, a ne u javni interes. Težište politike moralo bi biti sprovođenje mera od opšteg interesa zajednice. Zato bi u pokrajinski program zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta trebalo uvrstiti sufinansiranje podizanja vetrozaštitnih pojaseva u značajnim iznosima, kao i u ostale mere zaštite i uređenja, a smanjiti iznose namenjene za mere korišćenja zemljišta.
Konkursi Ministarstva zaštite životne sredine
Ministarstvo zaštite životne sredine svake godine raspisuje javne konkurse za pošumljavanje degradiranih površina, zaštićenih područja prirode, gradskih parkova, javnih površina i podizanje vetrozaštitnih pojaseva.
U periodu 2022–2024, dodeljena su sredstva I OPŠTINAMA I GRADOVIMA U AP VOJVODINI, između ostalog i za vetrozaštitne pojaseve. Podržano je između 15 i 18 opština i gradova godišnje, sa između 46 i 84 miliona dinara, zbirno za sve mere i sve opštine i gradove.
Ne dovodeći u pitanje važnost inicijative Ministarstva da doprinese unapređenju stanja, značajan deo podržanih aktivnosti je, ipak, u nadležnosti Ministarstva poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede, jer se radi o merama razvoja proizvodnih funkcija šuma i upravljanja zemljištem. Pre ovih konkursa, bilo je potrebno da se zakonima o šumama, i o zaštiti prirode, propiše da u zaštićenim područjima prirode prioritet imaju ekološke i zaštitne, a ne proizvodna funkcija šuma, koja se ogleda u intenzivnoj komercijalnoj seči. Takođe i Zakonom o ministarstvima detaljnije opisati i bolje razdvojiti nadležnosti između ova dva ministarstva.
PREGLED IZNOSA NOVCA za podizanje vetrozaštitnih pojaseva za svaku lokalnu samoupravu u AP Vojvodini i svaku godinu u periodu 2014–2023.
Vetrozaštitni pojasevi imaju mnogo korisnih funkcija, a među najvažnije svakako su te da sprečavaju efekte erozije dejstvom vetra, raznošenje zemljišta i nanošenje materijala na plodno zemljište, smanjuju isparavanje vode iz zemljišta i useva, snižavaju temperaturu i čuvaju vlažnost zemljišta, ublažavaju efekte suše i poplave, povećavaju kvalitet zemljišta, pružaju utočište za ptice i insekte.
Nalazi istraživanja:
Iznos novca koji se ulaže u podizanje vetrozaštitnih pojaseva je nizak i smanjuje se tokom godina – sa 72,8 miliona dinara u 2015, na 16,3 miliona dinara u 2023, zbirno za sve opštine i gradove i AP Vojvodini.
Broj opština i gradova koje podižu vetrozaštitne pojaseve je nizak i smanjuje se tokom godina – sa 15 opština i gradova u 2017, na 7 u 2022. Prosečno tek svaka peta opština u AP Vojvodini novac od zakupa zemljišta ulaže u vetrozaštitne pojaseve.
22 od 45 opština i gradova u Vojvodini, u poslednjih 10 godina nikada nisu finansirale meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva.
Postotak koji se od ukupnih izdataka za sve mere u vezi poljoprivrednog zemljišta ulaže u meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva je nizak i smanjuje se tokom godina – sa 3,4% u 2015, na 0,95% u 2023. godini. To ukazuje na sistemsko zanemarivanje vetrozaštite.
Godišnji izveštaji o korišćenju novca od zakupa zemljišta sadrže samo iznos novca koji je planiran i utrošen na sprovođenje mere, ali ne i učinke – koliko kilometara/hektara pojaseva je podignuto, koliko još treba da se podigne, kakvi su rezultati sprovođenja mere. Na osnovu izveštaja nije moguće pratiti ispunjenje ciljeva iz Prostornog plana APV.
AP Vojvodina kroz svoje godišnje programe zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta, u periodu 2014–2023. nije finansirala meru podizanja vetrozaštitnih pojaseva.
Preporuke za unapređenje stanja:
Istraživanje ukazuje da su opštine i gradovi u Vojvodini vrlo slabo zainteresovani za podizanje vetrozaštitnih pojaseva, tako da se samoinicijativno poboljšanje stanja ne može očekivati od lokalnih vlasti. Za takvu promenu Pokrajinski sekretarijat za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo mora dati odlučan podsticaj, na šta ukazuje primer konkursa Ministarstva zaštite životne sredine. Predlažemo da se u okviru programa zaštite, uređenja i korišćenja poljoprivrednog zemljišta AP Vojvodine za 2025. godinu uvrste nove mere:
U okviru pomenutog programa mogu se smanjiti izdaci za mere korišćenja, a povećati za mere zaštite poljoprivrednog zemljišta.
Pokrajinski sekretarijat, takođe, u okviru svojih nadležnosti može sprovesti, ili kod drugih državnih organa inicirati sprovođenje drugih mera, kao što su rešavanje imovinsko-pravnih i katastarskih problema na zemljištu i izdvajanje zemljišta za podizanje vetrozaštitnih pojaseva, rešavanje pitanja negovanja, upravljanja/gazdovanja nakon sadnje, komasacija, kao i saradnja sa drugim sektorima i zainteresovanim stranama (saobraćaj – JP „Putevi Srbije“, udruženja lovaca, ribolovaca, pčelara…).
Proglašenje zaštićenih područja prirode prosečno traje 7,6 godina.
Toliko dugi postupci ugrožavaju prirodne vrednosti i izazivaju sumnju da interesi drugih sektora imaju prednost u odnosu na zaštitu prirode. Mreža „Pošumimo Vojvodinu“ traži od vlasti da se postupci skrate i budu otvoreniji za javnost.
Da bi se u Srbiji neko prirodno područje zaštitilo, prosečno treba 7,6 godina. To se vidi iz analize podataka oba zavoda za zaštitu prirode i Ministarstva zaštite životne sredine za 47 PODRUČJA PROGLAŠENIH u poslednjih osam godina. Ovako dugo čekanje je neopravdano i neprihvatljivo, jer ugrožava prirodne vrednosti zbog kojih je zaštita predložena, sistem zaštite prirode čini neefikasnim, a kod građana se izaziva sumnja da li se ostvaruje javni interes zaštite prirode. Postupak zaštite počinje izradom studije zaštite, koju pripremaju Republički ili Pokrajinski zavod za zaštitu prirode. Izrada studije prosečno traje 2,5 godina. Pokrajinski zavod završava studije za 2,2 godine, dok republičkom treba 2,6 godina.
Završenu studiju, u zavisnosti od značaja područja, zavod dostavlja Ministarstvu, Pokrajinskom sekretarijatu za zaštitu životne sredine, opštini ili gradu na dalje odlučivanje. Ministarstvo objavljuje obaveštenje o pokretanju postupka zaštite na sajtu. Iako od završetka studije do objave obaveštenja, zvanično nema radnji u postupku, u praksi može proći od 2 dana do 8 godina – prosečno 2,4 godine. Od 47 područja, samo kod 13 je obaveštenje objavljeno iste godine u kojoj je zavod završio studiju. Brojni su slučajevi da je bilo potrebno po 5 i više godina. Za područja koja proglašava AP Vojvodina ili opštine i gradovi, procedura je dupla, sprovodi se i u ovim organima, a zatim u Ministarstvu, što postupak komplikuje i produžava. Javnost nema uvid u to zašto je potrebno toliko i šta se u tom „međukoraku“ događa. Nezvanično se saznaje da se upravo tada vrše pritisci da se delovi studije izmene – smanji zaštićena površina, izmene granice područja i režima zaštite, određeni delovi da se izuzmu iz zaštite, itd. Skriveno od očiju javnosti daje se prednost interesima šumarstva, poljoprivrede, saobraćaja, energetike, turizma, rudarstva, što usporava donošenje zaštite, a omogućava dalju eksploataciju.
Na kraju, u zavisnosti od značaja područja, odluku o zaštiti donose Vlada Srbije, Skupština AP Vojvodine, ili skupštine opština/gradova. Od objavljivanja obaveštenja do usvajanja odluke prođe od mesec dana do 6 godina – prosečno 2,7 godina. Svi nivoi vlasti jednako su spori u postupanju i oklevaju u odlučivanju, što pokazuje da im zaštita prirode nije prioritet. Kada se sve sabere, od početka izrade studije, do odluke o zaštiti prosečno prođe 7,6 godina. Za područja u centralnoj Srbiji nešto kraće – 7,1 godina, dok za područja u AP Vojvodini treba 8,7 godina. Da će se ovakvo stanje nastaviti ukazuju podaci za 46 PODRUČJA U POSTUPKU ZAŠTITE, koji već sada prosečno traju više od 8 godina.
Da se do zaštite može doći ekspresno, pokazuje najkraći postupak, u trajanju od samo 6 meseci. Za park prirode „Mali Bosut“ izrada studije zaštite trajala je od jula do decembra prošle godine, obaveštenje o pokretanju postupka objavljeno je samo dva dana kasnije, odmah su usledili javni uvid i raprava, da bi Vlada Srbije donela uredbu o zaštiti za manje od dva meseca, već 1. februara 2024. godine.
Ovakvim načinom se javnosti šalje poruka da se u postupcima sistemski ne odlučuje u najboljem interesu zaštite prirode, već prednost imaju pojedinačni, ekonomski ili politički interesi. Kada postoji takav interes, zaštita se ekspresno uspostavlja. Kada ne postoji, ili kada se takav interes sučeljava sa javnim interesom zaštite, onda se zaštita odugovlači i ugrožavaju prirodne vrednosti koje se zaštićuju.
Mreža „Pošumimo Vojvodinu“ od vlasti na svim nivoima, posebno od Ministarstva zaštite životne sredine, traži izmene propisa i procedura, kojima će se postupci zaštite prirode ubrzati i vremenski ograničiti, kao i da se učine otvorenijim za javnost, naročito u „međukoracima“, gde postoji najveći prostor za pritiske.
Najduži postupci zaštite bili su za područja Slatine u dolini Zlatice (13 godina), Mrtvaje Gornjeg Potisja, Potamišje i Klisura Đetinje (12 godina), Stara Tisa kod Bisernog ostrva i Begečka jama (11 godina), te Željin i Kanjiški Jaraši (10 godina).
Kako smo sproveli istraživanje? Istraživanje smo sproveli u oktobru 2024. godine. Obuhvatili smo 93 zaštićena područja prirode, za koja su obaveštenja o pokretanju postupka zaštite objavljena na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine, i to:
47 područja čija zaštita je proglašena u periodu 2017–2024, od toga 34 na predlog republičkog, a 13 na predlog Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode.
46 područja koja su u postupku zaštite, i to 32 na predlog Republičkog, a 14 na predlog Pokrajinskog zavoda. Za ova područja urađene su studije zaštite i objavljena obaveštenja na sajtu Ministarstva, čeka se samo odluka o zaštiti.
Podatke o trajanju postupaka pronašli smo u sledećim dokumentima:
Godišnji izveštaji o radu Republičkog i Pokrajinskog zavoda za zaštitu prirode u periodu 2010–2023. Podatak o godini početka izrade studije zaštite.
Obaveštenja o pokretanju postupka zaštite objavljena na sajtu Ministarstva zaštite životne sredine. Sadrže datume završetka studija i upućivanja nadležnim organima na dalje odlučivanje, kao i datume objavljivanja obaveštenja na sajtu.
Službena glasila RS, APV i opština i gradova. Sadrže datume kada su usvojene odluke o zaštiti.
Istraživanje o stanju planiranja i finansiranja pošumljavanja u Vojvodini privuklo je veliku pažnju javnosti i medija, a peticija za izmene zakona koja je usledila, pokazala da još uvek postoji volja, solidarnost i aktivizam. Veliki broj udruženja i pokreta građana uključio se u prikupljanje potpisa.
Kada je mreža Pošumimo VojvodinuPOKRENULA PETICIJU ZA IZMENE ZAKONA, kojima bi se otklonili neki uzroci slabe šumovitosti Vojvodine, cilj je bio da se prikupi 10.000 potpisa, prvenstveno u 15 opština i gradova iz kojih su udruženja članice mreže. A onda su građani prihvatili našu inicijativu i pokazali da je još uvek značaja broj onih koji žele da se bore za opšte dobro. Do kraja kampanje je oko 15.000 građana iz više od 30 vojvođanskih opština i gradova podržalo zahteve koje će mreža dostaviti Narodnoj skupštini i Skupštini AP Vojvodine.
Sa željom da prikupljaju i organizuju prikupljanje potpisa u svojim lokalnim zajednicama, javila su nam se udruženja, pokreti i inicijative građana koje nisu članice mreže. One su dalje animirale druga udruženja, organizacije, škole, trgovinske radnje, restorane, kafiće…
Kampanji su se priključile sledeće organizacije:
Pokret „Odbranimo našu okolinu“ Senta, Udruženje poljoprivrednika „Brazda“ Tornjoš (Senta), zatim ekološka Udruženja „Zeleni svet“ Kanjiža, „Zeleno ostrvo“ Ada, „Akvila“ Bačka Palanka, „Ekotorak“ iz Torka (Žitište) i „Ozon“ Sečanj, Ekološki pokret Odžaka i Ekološki centar Žitište, zatim Razvojni centar „TakTIk“ Ruma, Ekološka inicijativa Temerin, Pokret gorana Zrenjanin, Pokret gorana Kikinda, kao i Društva pčelara iz Apatina, Bačkog Monoštora, Novog Miloševa, Čelareva i Vrbasa, te Udruženja ribolovaca „Poštar“ Sombor i „Podunav“ Bački Monoštor, Udruženje slepih Sombor, Radio klub „Nikola Tesla“ Sombor, Biciklistički klub Sombor, Sportsko udruženje „Lazin park“ Vrbas.
Takođe i srednje škole u Somboru i Apatinu, sve osnovne i srednje škole u Vršcu, Klinički centar „Vojvodine“, Eko-timovi OŠ „Isa Bajić“ Kula, Elektrotehničke škole „Mihajlo Pupin“ Novi Sad, OŠ „Dr Boško Vrebalov“ Melenci, OŠ „Petefi Šandor“ Čoka, SOŠO „Anton Skala“ Stara Pazova, OŠ „Nikola Tesla“ Banatsko Karađorđevo. Potpise su skupljali i pojedinci iz Grebenca (Bela Crkva), Plandišta, Alibunara, Vršca, Kikinde, Pančeva, Stare Pazove…
Što se tiče centralne Srbije, potpise su skupljali članovi Udruženja „Ekolibri“ iz Obrenovca, zatim Društva mladih istraživača Bor, Lokalnog ekološkog pokreta Smederevo, kao i građani Kruševca, Valjeva i Beograda. Iako nisu neposredno ugroženi problemom, solidarno su se sami javili da podrže Vojvođane.
Zahvaljujemo se svima koji su doprineli i podržali nas, a one koje smo nenamerno propustili da pomenemo, molimo da se ne ljute.
Mreža Pošumimo Vojvodinu pruža punu podršku meštanima Bavaništa, sela u opštini Kovin, koji se mesecima unazad bore za očuvanje svoje viševekovne šume. Njihov zahtev je da se šuma izuzme iz stečajne mase DPP“ Lune Milovanović“ u stečaju i da ostane u državnom vlasništvu, u kome je oduvek bila. Aktivisti iz Bavaništa su zakazali miran protest u sredu, 1. marta 2023. godine u 11 časova ispred Opštine Kovin, rešeni da istraju u svojoj borbi i ukažu široj javnosti na probleme i neregularnosti koje se dešavaju.
Prvi pisani tragovi o Bavaništanskoj šumi datiraju iz 16. veka, kada je u njoj sagrađen manastir koji i danas postoji. Šuma i šumsko zemljište se prostire na 42ha, od čega je 11ha vlasništvo manastira, a 32ha dato na korišćenje DPP „Lune Milovanović“.
Problemi su nastali septembra prošle godine, kada su meštani Bavaništa primetili i alarmirali nadležne institucije da se šuma seče. Po izlasku Pokrajinskog inspektora za poljoprivredu, vodoprivredu i šumarstvo, kao i Jedinice MUPa RS za suzbijanje ekološkog kriminala i zaštitu životne sredine, seča je zaustavljena i podnete su krivične prijave protiv počinioca. Do izlaska nadležnih, aktivisti su se organizovali i 24 sata čuvali šumu. Šteta koja je naneta se procenjuje na više stotina hiljada evra, pošto su posečena staba hrasta lužnjaka starosti od 120 do preko 200 godina i nešto jasena. Preduzeće koje je seklo zdrava, izuzetno vredna stabla, je imalo sklopljen ugovor o sanitarnoj seči šume, što podrazumeva održavanje, a ne eksploataciju prostora.
Potom, 10. februara ove godine Agencija za licenciranje stečajnih upravnika oglasila je „prodaju šumskog zemljišta sa pripadajućom drvnom masom, vlasništvo DPP „Lune Milovanović“ u stečaju iz Bavaništa“. Po rečima meštana Bavaništa, šuma nije vlasništvo pomenutog preduzeća i o tome ne postoje pisani tragovi. Kako je ono postalo „vlasnik“ ostaje nepoznanica.
Bavaništanska šuma se mora očuvati, ne samo zbog ekološke funkcije, kao stanište zaštićenih vrsta, već i kao odbrana od košave i prostor koji čuva basen vode iz koga se napaja Bavanište.
Smatramo da je ovo još jedan u nizu primera gde se građani ne obaveštavaju, pitaju i ne odlučuju u donošenju odluka esencijalno važnih za opstanak njihovih zajednica.
Od kada je osnovana 2020. godine, mreža „Pošumimo Vojvodinu“ istražuje kako se planira i koliko finansira pošumljavanje u Vojvodini, na pokrajinskom i lokalnom nivou, kako bi argumentovano nastupala prema javnosti i vlastima. Komuniciramo sa građanima, trudimo se da prepoznamo i artikulišemo stavove i potrebe javnosti, kako bi ih predstavili nosiocima vlasti – donosiocima odluka. Tako pokušavamo da utičemo na to kakve će te odluke biti i da li će doprineti očuvanju i unapređenju postojećih šuma i povećanju površina pod šumama u AP Vojvodini.
Tokom dva meseca kampanje i peticije za izmene zakona, a u cilju otklanjanja dela problema koji pošumljavanje u Vojvodini ograničavaju, imali smo intenzivne kontakte sa građanima, na internetu i uživo. Više od 20 objava doprlo je do 750.000 korisnika, koji su ostavili više od 1000 komentara na društvenim mrežama i onlajn peticiji, ili su poslali poruke na stanici mreže i elektronskom poštom. U oko 25 opština i gradova podelili smo 20 hiljada letaka i razgovarali sa građanima. Pažljivo smo pročitali i saslušali sva mišljenja i zaključili sledeće:
– Velika većina građana razume značaj postojanja šuma i njihov povoljan uticaj na kvalitet života, ekonomiju i zdravlje. Smatra da je šumovitost Vojvodine nedovoljna i želi da bude veća. Oni koji misle da u Vojvodini, sa intenzivnom poljoprivredom, nema mesta za šume i da se ne treba odricati poljoprivrednog zemljišta radi pošumljavanja su zaista retki.
– Većina građana shvata uzroke i probleme koji pošumljavanje ograničavaju i onemogućavaju. Mnogi su imali svest o tome i pre čitanja objava sa rezultatima istraživanja, jer su iznosili i svoja lična negativna iskustva. Građani su jasno uočili otežane procedure za prenamenu zemljišta, nevoljnost opština i gradova da poljoprivredno zemljište izdvoje za pošumljavanje, jer ne žele da se odreknu prihoda od zakupa, zatim nebrigu nakon sadnje, uništenja sadnica zbog davanja u zakup ranije pošumljenog zemljišta, te postojanje drugih prioriteta, kao najvažnije razloge zašto pošumljavanje izostaje. Takva loša iskustva imaju i pojedinci i ekološka, lovačka, pčelarska udruženja.
– Nepoverenje u sposobnosti i dobronamernost nadležnih organa, ali i drugih aktera je vrlo zastupljeno. Manji broj građana smatra da bi trebalo pristupiti konkretnim akcijama sadnje šuma bez učešća vlasti, zanemarujući probleme na čijem zemljištu bi se sadilo i ko bi tim površinama upravljao, što ukazuje na dobru volju, ali i na nedostatak svesti o problemima i potpuno nepoverenje u nadležne. Sasvim mali deo nema poverenja ni u vlasti, ali ni u inicijative građana, niti veruje da će ikada doći do pošumljavanja. Postoje i oni pojedinci koji nisu ni uočili da je tema niska šumovitost u Vojvodini i koje to posledice ostavlja, već su se bavili time ko je donator kampanje i kakvi prikriveni ciljevi iza toga stoje.
– Veliki deo građana, ali ne većinski, smatra da je kampanja na neki način nepotpuna i nedovoljna. Po njihovom mišljenju, povećanje površina pod šumama nije najvažnije u ovom trenutku, već je mnogo važnije očuvanje postojećih šuma, veća kontrola seče, suzbijanje korupcije, prekomerne i nezakonite seče, bolji rad inspekcije, sudova i drugih institucija, promena načina upravljanja šumama, naročito u zaštićenim područjima prirode, kao i promena društvenog stava u pravcu većeg vrednovanja ekoloških, a ne proizvodnih funkcija šuma. Ovaj deo javnosti ima izrazito nepoverenje u državne organe i javna preduzeća, koja smatra korumpiranim, ukazuje na spregu i slaganje interesa između organa koji sprovode propise i drvne industrije, smatra da povećanje šumovitosti pod ovakvim društvenim okolnostima i vrednovanjima može doneti samo još više eksploatacije i korupcije.
Svi ovi stavovi uticaće nesumnjivo i na aktivnosti naše mreže, jer želimo da što verodostojnije zastupamo interese građana u problemu šumovitosti Vojvodine. Nastavićemo pažljivo da osluškujemo kako građani reaguju, šta poručuju vlastima, ali i nama, koji smo se prihvatili toga da delujemo u ime javnosti. U bliskoj budućnosti pokrenućemo anketu na kojoj ćemo prikupiti još mišljenja i stavova građana o tome kako oni vide stanje, rešenja i prioritete.
Mreža „Pošumimo Vojvodinu“ pokrenula je peticiju kojom se traže izmene nekoliko zakona. Ove izmene otkloniće deo problema koji pošumljavanje u Vojvodini onemogućavaju ili ograničavaju.
Predlozi za izmene zakona o šumama, o poljoprivrednom zemljištu i o naknadama za korišćenje javnih dobara utemeljeni su u rezultatima istraživanja, koje je mreža sprovela krajem 2022. godine. Istraživano je kako se planira i koliko finansira pošumljavanje u Vojvodini na pokrajinskom i lokalnom nivou.
Pokrajinski fond za šume ubedljivo najviše finansira izgradnju šumskih puteva, dok se najmanje izdvaja za podizanje novih šuma. Sredstvima Fonda podignuto je samo oko 1100 hektara novih šuma u poslednjih 9 godina, jer na konkursima za pošumljavanje ima samo po nekoliko prijava godišnje. Zato najveći deo novca planiranog za ovu aktivnost ostaje neiskorišćen. To pokazuje da novac nije presudan, već da postoje drugi, sistemski problemi, koji pošumljavanje onemogućavaju ili ograničavaju.
Stanje po opštinama i gradovima je još nepovoljnije. Gotovo sve opštine su nenamenski trošile novac od naknade za korišćenje šuma. Samo njih dve imale su program korišćenja sredstava od ove naknade, a samo jedna ima višegodišnji plan pošumljavanja. Više od polovine prostornim planovima uopšte nije planiralo povećanje površina pod šumama, a ispod jedne petine njih podiže vetrozaštitne pojaseve, sa simboličnim iznosima novca.
Lista problema zbog kojih pošumljavanje izostaje se tu ne završava, ali za peticiju je odabrano nekoliko, čije rešavanje je trenutno prioritet. Zahtevi peticije su sledeći:
Skupštini Srbije: Izmenama Zakona o šumama obavezati opštine i gradove da izrade višegodišnje planove pošumljavanja na svojoj teritoriji, do određenog roka.
Skupštini Srbije: Izmenama Zakona o poljoprivrednom zemljištu obavezati opštine i gradove da izdvoje određeni procenat državnog poljoprivrednog zemljišta za podizanje vetrozaštitnih pojaseva i za pošumljavanje, u odgovarajućem kvalitetu, kao i sankciju ukoliko se ova obaveza ne ispuni. Izmenama istog Zakona izmeniti odnos rasporeda prihoda od zakupa državnog poljoprivrednog zemljišta između republičkog, pokrajinskog i lokalnih budžeta, sa 30:30:40 na 10:50:40.
Skupštini Srbije: Izmenama Zakona o naknadama za korišćenje javnih dobara ukinuti naknadu za promenu namene poljoprivrednog zemljišta radi pošumljavanja.
Skupštini AP Vojvodine: Kao ovlašćeni predlagač, da podnese Skupštini Srbije predloge za izmene zakona pod tačkama 1, 2 i 3.
Pokrajinskoj vladi: Izmenama Odluke o obrazovanju Budžetskog fonda za šume AP Vojvodine da obezbedi učešće udruženja građana i stručne javnosti u odlučivanju o programu fonda i načine izveštavanja javnosti.
Cilj je da se prikupi najmanje 10.000 potpisa građana. Primarna je klasična peticija „u papiru“, a pokrenuta je i onlajn peticija, kao način da se dopre i do internet dela javnosti. Potpise će skupljati udruženja građana koja su članice mreže, ali i sva druga udruženja i pojedinci koji žele da se uključe i doprinesu ovoj akciji.
Ukoliko želite da doprinesete peticiji, preuzmite ove dokumente, štampajte ih, prikupite potpise u vašoj lokalnoj zajednici, zatim listu skenirajte i pošaljite elektronskom poštom na adresu stanisteec@gmail.com.
Projekat “Pošumimo Vojvodinu – Platforma za učešće javnosti u odlučivanju o javnim politikama zaštite prirode i pošumljavanju u AP Vojvodini” sprovode Ekološki centar “Stanište” (Vršac), Udruženje za zaštitu šuma (Novi Sad), Pokret gorana Sombor i Udruženje “Zeleni most” (Banatski Brestovac).
